Ο απολογισμός της απόκρυψης από τον Απόστολο Χρήστου
Αγαπητοί παρατηρητές,
Τώρα που η κύρια παρατηρησιακή φάση της απόκρυψης του HIP 107302 από τον πλανήτη Δία έχει επιτευχθεί, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους παρατηρητές που συνέβαλαν στο ελληνικό «παράρτημα» αυτής της παρατηρησιακής εκστρατείας, καθώς και να δώσω απαντήσεις σε δυο – τρία ερωτήματα σχετικά με το σκοπό και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας.
1. Ανάλυση δεδομένων και πιθανές δημοσιεύσεις.
Στη διεθνή αυτή παρατηρησιακή αυτή εκστρατεία συμμετείχαν ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι από διάφορες ευρωπαικές χώρες, τη Βραζιλία, κ.α. με τηλεσκόπια διαμετρήματος από 8 εκ ως πάνω του μέτρου. Οι μετρήσεις μας (CCD, Video και οπτικές) θα συλλεγούν και θα σταλούν στο διεθνή οργανισμό IOTA (International Occultation Timing Association) για ανάλυση, η οποία, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα οδηγήσει σε κάποια διεθνή επιστημονική δημοσίευση. Εκτός αυτού, σκεπτόμαστε να προχωρήσουμε και σε αυτόνομη διεθνή δημοσίευση της αμιγώς ελληνικής προσπάθειας, καθώς εκ πρώτης όψεως διαφαίνεται ότι οι καταγραφές μας «γεμίζουν paper».
Βέβαια, δε μπορούμε να υποσχεθούμε ότι όλες οι μετρήσεις θα χρησιμοποιηθούν, αυτό θα φανεί στην πορεία της ανάλυσης των δεδομένων. Όμως το σίγουρο είναι ότι σε όποια δημοσίευση του ελληνικού σκέλους θα γίνει μνεία σε όλους τους παρατηρητές που προσέφεραν μετρήσεις σε αυτήν την προσπάθεια.
Η χρονική κλίμακα κατά την οποία ετοιμάζεται αυτή η εργασία συνήθως μετριέται σε λίγα χρόνια. Ενδεικτικά, παρατήρηση απόκρυψης το 1989 δημοσιεύτηκε το 1995. Παρομοίως, γεγονός του 1999 δημοσιεύτηκε το 2003. Για να παραφράσω τον J.B.S. Haldane: «Η σωστή επιστημονική ανάλυση δε χρειάζεται μόνο περισσότερη υπομονή απ’ όση φανταζόμαστε, αλλά απ’ όση μπορούμε να φανταστούμε!».
Αυτό που θα ήθελα να ζητήσω τώρα από τους παρατηρητές που διεξήγαγαν μετρήσεις είναι μια λεπτομερής αναφορά του εξοπλισμού τους και των συνθηκών παρατήρησης: Τοποθεσία, συντεταγμένες, υψόμετρο, τύπος τηλεσκοπίου και κάμερας, τρόπος καταγραφής, τρόπος και ακρίβεια εισαγωγής χρόνου στις παρατηρήσεις, καιρικές συνθήκες και seeing κατά τη διάρκεια της νύχτας, κλπ. Με τα στοιχεία αυτά θα καταρτιστεί ένας πίνακας που θα παρουσιαστεί μαζί με τα πρώτα γενικά συμπεράσματα στο συνέδριο ESOP-09 (http://www.esop2009.pl/), στα τέλη Αυγούστου.
Τώρα που η κύρια παρατηρησιακή φάση της απόκρυψης του HIP 107302 από τον πλανήτη Δία έχει επιτευχθεί, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους παρατηρητές που συνέβαλαν στο ελληνικό «παράρτημα» αυτής της παρατηρησιακής εκστρατείας, καθώς και να δώσω απαντήσεις σε δυο – τρία ερωτήματα σχετικά με το σκοπό και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας.
1. Ανάλυση δεδομένων και πιθανές δημοσιεύσεις.
Στη διεθνή αυτή παρατηρησιακή αυτή εκστρατεία συμμετείχαν ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι από διάφορες ευρωπαικές χώρες, τη Βραζιλία, κ.α. με τηλεσκόπια διαμετρήματος από 8 εκ ως πάνω του μέτρου. Οι μετρήσεις μας (CCD, Video και οπτικές) θα συλλεγούν και θα σταλούν στο διεθνή οργανισμό IOTA (International Occultation Timing Association) για ανάλυση, η οποία, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα οδηγήσει σε κάποια διεθνή επιστημονική δημοσίευση. Εκτός αυτού, σκεπτόμαστε να προχωρήσουμε και σε αυτόνομη διεθνή δημοσίευση της αμιγώς ελληνικής προσπάθειας, καθώς εκ πρώτης όψεως διαφαίνεται ότι οι καταγραφές μας «γεμίζουν paper».
Βέβαια, δε μπορούμε να υποσχεθούμε ότι όλες οι μετρήσεις θα χρησιμοποιηθούν, αυτό θα φανεί στην πορεία της ανάλυσης των δεδομένων. Όμως το σίγουρο είναι ότι σε όποια δημοσίευση του ελληνικού σκέλους θα γίνει μνεία σε όλους τους παρατηρητές που προσέφεραν μετρήσεις σε αυτήν την προσπάθεια.
Η χρονική κλίμακα κατά την οποία ετοιμάζεται αυτή η εργασία συνήθως μετριέται σε λίγα χρόνια. Ενδεικτικά, παρατήρηση απόκρυψης το 1989 δημοσιεύτηκε το 1995. Παρομοίως, γεγονός του 1999 δημοσιεύτηκε το 2003. Για να παραφράσω τον J.B.S. Haldane: «Η σωστή επιστημονική ανάλυση δε χρειάζεται μόνο περισσότερη υπομονή απ’ όση φανταζόμαστε, αλλά απ’ όση μπορούμε να φανταστούμε!».
Αυτό που θα ήθελα να ζητήσω τώρα από τους παρατηρητές που διεξήγαγαν μετρήσεις είναι μια λεπτομερής αναφορά του εξοπλισμού τους και των συνθηκών παρατήρησης: Τοποθεσία, συντεταγμένες, υψόμετρο, τύπος τηλεσκοπίου και κάμερας, τρόπος καταγραφής, τρόπος και ακρίβεια εισαγωγής χρόνου στις παρατηρήσεις, καιρικές συνθήκες και seeing κατά τη διάρκεια της νύχτας, κλπ. Με τα στοιχεία αυτά θα καταρτιστεί ένας πίνακας που θα παρουσιαστεί μαζί με τα πρώτα γενικά συμπεράσματα στο συνέδριο ESOP-09 (http://www.esop2009.pl/), στα τέλη Αυγούστου.
2. Γιατί το κάναμε.
Α. Οι επιστημονικοί λόγοι.
Όπως η ατμόσφαιρα της Γης, έτσι και η ατμόσφαιρες των άλλων πλανητών είναι δυναμικές, με συννεχείς αλλαγές σε διάφορες χρονικές και χωρικές κλίμακες, τις οποίες μπορούμε να ανιχνεύσουμε εάν έχουμε δεδομένα από παρατηρήσεις σε διάφορες χρονικές στιγμές, και χρονικές κλίμακες συγκρίσιμες με πχ το χρόνο περιφοράς του πλανήτη γύρω από τον Ήλιο (για το Δία, περίπου 12 έτη).
Η παρατήρηση αποκρύψεων αστέρων συγκεκριμένα από τον πλανήτη Δία, είναι μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση των αλλαγών της ανώτερης ατμόσφαιρας του πλανήτη, πιο πάνω από τα ορατά νέφη του Δία, και σε ατμοσφαιρικές πιέσεις 1 – 1000 microbar, δηλαδή σε άκρως αραιή ατμόσφαιρα.
Οι μετρήσεις CCD με ανανέωση λίγων δευτερολέπτων μας προσφέρουν τη δυνατότητα παραγωγής της καμπύλης φωτός του φαινομένου, η οποία με τη σειρά της μας δίνει το «χαρακτηριστικό ύψος» (scale height) της ατμόσφαιρας, δηλαδή το ύψος κατά το οποίο η πυκνότητα του αέρα στο Δία πέφτει στο 1/e (e: η βάση των φυσικών λογαρίθμων). Γρήγορη πτώση της λαμπρότητας του άστρου συνεπάγεται μικρή τιμή του scale height, και, αναλόγως, αργή πτώση της λαμπρότητας του άστρου μεταφράζεται σε μεγάλο scale height.
Περαιτέρω, η τιμή της βαθμίδας scale height συσχετίζεται και με την τιμή της θερμοκρασίας, αλλά και με το μοριακό βάρος της ατμόσφαιρας του Δία. Δηλαδή η φωτομετρία μας δίνει τη μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του Δία σε αυτά τα ύψη (εάν υποθέσουμε το μοριακό βάρος).
Επιπλέον, η βιντεοσκόπηση με ευαίσθητες κάμερες αλλά και η οπτική παρατήρηση χρονομέτρηση του σμήνους των αναλαμπών του αστέρα, καθώς αυτός «βυθίζεται» στην ανώτερη ατμόσφαιρα του Δία, σχετίζεται με τη στρωματοποίηση της ατμόσφαιρας του πλανήτη. Οι αναλαμπές συμβαίνουν κάθε φορά που ο αστέρας διαβαίνει από περιοχές όπου η διαθλαστικότητα (άρα και η θερμοκρασία) είναι διαφορετική του «κανονικού». Έτσι, μπορεί να παραχθεί, για ένα εύρος πίεσης ή ύψους, το προφίλ θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας του Δία.
Β. Ο στρατηγικός λόγος
Εκτός από τους καθαρά επιστημονικούς λόγους, η παρατηρησιακή αυτή εκστρατεία αποτέλεσε ένα αξιόλογο εργαλείο «εκπαίδευσης», διότι μας έδειξε πώς καλύτερα μπορούν να συνεργαστούν ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι για την επίτευξη του λεγόμενου «right time – right place astronomy» - ας το ονομάσουμε κάτι σαν «καταδρομική αστρονομική επιχείρηση», η οποία μπορεί να προσφέρει πλούσιους επιστημονικούς καρπούς στην επιστημονική κοινότητα.
Τέτοιες συντονισμένες επίγειες δραστηριότητες αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στην οργάνωση μη επανδρωμένων διαπλανητικών αποστολών από τη NASA, ESA, κλπ. Η βελτιστοποίηση κάθε προγράμματος μετρήσεων in situ επιβάλλει να ξέρεις κάτι για το αντικείμενο «όπως είναι τώρα» (ή ήταν πολύ πρόσφατα), σε αντίθεση με τη σταθερή «μέση» κατάσταση.
Πολύ πιθανόν τα προγράμματα JUNO της NASA (εκτόξευση το 2011, άφιξη στο Δία το 2016) και EJSM της NASA/ESA (2020+) να βοηθηθούν σημαντικά από τις καταγραφές της απόκρυψης του αστέρα HIP 107302 που έγιναν τώρα, και άλλων ανάλογων αποκρύψεων στο μέλλον.
Η εμπειρία που αποκτήσαμε όλοι μας είναι πολύτιμη για τη διοργάνωση τέτοιου είδους συντονισμένων παρατηρήσεων μελλοντικά.
Με εκτίμηση,
Απόστολος Χρήστου
Armagh Observatory
Northern Ireland
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.
Α. Οι επιστημονικοί λόγοι.
Όπως η ατμόσφαιρα της Γης, έτσι και η ατμόσφαιρες των άλλων πλανητών είναι δυναμικές, με συννεχείς αλλαγές σε διάφορες χρονικές και χωρικές κλίμακες, τις οποίες μπορούμε να ανιχνεύσουμε εάν έχουμε δεδομένα από παρατηρήσεις σε διάφορες χρονικές στιγμές, και χρονικές κλίμακες συγκρίσιμες με πχ το χρόνο περιφοράς του πλανήτη γύρω από τον Ήλιο (για το Δία, περίπου 12 έτη).
Η παρατήρηση αποκρύψεων αστέρων συγκεκριμένα από τον πλανήτη Δία, είναι μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση των αλλαγών της ανώτερης ατμόσφαιρας του πλανήτη, πιο πάνω από τα ορατά νέφη του Δία, και σε ατμοσφαιρικές πιέσεις 1 – 1000 microbar, δηλαδή σε άκρως αραιή ατμόσφαιρα.
Οι μετρήσεις CCD με ανανέωση λίγων δευτερολέπτων μας προσφέρουν τη δυνατότητα παραγωγής της καμπύλης φωτός του φαινομένου, η οποία με τη σειρά της μας δίνει το «χαρακτηριστικό ύψος» (scale height) της ατμόσφαιρας, δηλαδή το ύψος κατά το οποίο η πυκνότητα του αέρα στο Δία πέφτει στο 1/e (e: η βάση των φυσικών λογαρίθμων). Γρήγορη πτώση της λαμπρότητας του άστρου συνεπάγεται μικρή τιμή του scale height, και, αναλόγως, αργή πτώση της λαμπρότητας του άστρου μεταφράζεται σε μεγάλο scale height.
Περαιτέρω, η τιμή της βαθμίδας scale height συσχετίζεται και με την τιμή της θερμοκρασίας, αλλά και με το μοριακό βάρος της ατμόσφαιρας του Δία. Δηλαδή η φωτομετρία μας δίνει τη μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του Δία σε αυτά τα ύψη (εάν υποθέσουμε το μοριακό βάρος).
Επιπλέον, η βιντεοσκόπηση με ευαίσθητες κάμερες αλλά και η οπτική παρατήρηση χρονομέτρηση του σμήνους των αναλαμπών του αστέρα, καθώς αυτός «βυθίζεται» στην ανώτερη ατμόσφαιρα του Δία, σχετίζεται με τη στρωματοποίηση της ατμόσφαιρας του πλανήτη. Οι αναλαμπές συμβαίνουν κάθε φορά που ο αστέρας διαβαίνει από περιοχές όπου η διαθλαστικότητα (άρα και η θερμοκρασία) είναι διαφορετική του «κανονικού». Έτσι, μπορεί να παραχθεί, για ένα εύρος πίεσης ή ύψους, το προφίλ θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας του Δία.
Β. Ο στρατηγικός λόγος
Εκτός από τους καθαρά επιστημονικούς λόγους, η παρατηρησιακή αυτή εκστρατεία αποτέλεσε ένα αξιόλογο εργαλείο «εκπαίδευσης», διότι μας έδειξε πώς καλύτερα μπορούν να συνεργαστούν ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι για την επίτευξη του λεγόμενου «right time – right place astronomy» - ας το ονομάσουμε κάτι σαν «καταδρομική αστρονομική επιχείρηση», η οποία μπορεί να προσφέρει πλούσιους επιστημονικούς καρπούς στην επιστημονική κοινότητα.
Τέτοιες συντονισμένες επίγειες δραστηριότητες αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στην οργάνωση μη επανδρωμένων διαπλανητικών αποστολών από τη NASA, ESA, κλπ. Η βελτιστοποίηση κάθε προγράμματος μετρήσεων in situ επιβάλλει να ξέρεις κάτι για το αντικείμενο «όπως είναι τώρα» (ή ήταν πολύ πρόσφατα), σε αντίθεση με τη σταθερή «μέση» κατάσταση.
Πολύ πιθανόν τα προγράμματα JUNO της NASA (εκτόξευση το 2011, άφιξη στο Δία το 2016) και EJSM της NASA/ESA (2020+) να βοηθηθούν σημαντικά από τις καταγραφές της απόκρυψης του αστέρα HIP 107302 που έγιναν τώρα, και άλλων ανάλογων αποκρύψεων στο μέλλον.
Η εμπειρία που αποκτήσαμε όλοι μας είναι πολύτιμη για τη διοργάνωση τέτοιου είδους συντονισμένων παρατηρήσεων μελλοντικά.
Με εκτίμηση,
Απόστολος Χρήστου
Armagh Observatory
Northern Ireland
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.
|
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ
Η παρατήρηση - καταγραφή σε CCD έγινε με επιτυχία:
1. Σταθμός Γεροσταθοπούλειου Αστεροσκοπείου
Υψηλής πιστότητας καταγραφή CCD από τον Αλέξη Λιάκο στο Γεροσταθοπούλειο Αστεροσκοπείο του Παν. Αθηνών, τμήμα Φυσικής (τηλεσκόπιο 16", φίλτρο Μεθανίου).
2. Σταθμός Ελληνογερμανικής Αγωγής Από το αστεροσκοπείο της Ελληνογερμανικής Αγωγής (τηλεσκόπιο 16" SCT)
υψηλής πιστότητας καταγραφή CCD με φίλτρο Μεθανίου στα 892 nm) από το Βαγγέλη Τσάμη και την Κυριακή Τηγάνη.
3. Σταθμός Κερατέας
Ομάδα παρατηρητών στο Αστεροσκοπείο Mauna Keratea του Αντώνη Φαρμακόπουλου στην Κερατέα, με συντονιστή τον Απόστολο Χρήστου. Τρίτη θετική καταγραφή σε CCD με φίλτρο Μεθανίου. Επίσης καταγραφή σε βίντεο με Watec 120N+ από το Γιάννη Ευφραιμίδη και οπτική παρατήρηση από τους Δημήτρη Καπετανάκη, Κίμωνα Παπαθανασόπουλο και Στέλλα Σούλτου.
4. Σταθμός Πάρνωνα
Καταγραφή σε CCD από το Θανάση Δούβρη, καταγραφή σε video με Watec 902H2 από τον Παναγιώτη Νικολακάκο και οπτική παρατήρηση - χρονομέτρηση από τον Τάκη Κατσίχτη.
5. Πολλοί ερασιτέχνες αστρονόμοι από διάφορες περιοχές της Ελλάδος, όπως η Πάτρα, η Δράμα, η Σκιάθος, η Κρήτη, Αθήνα κ.α. ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση για παρατήρηση και συμμετείχαν είτε με οπτική παρατήρηση είτε με καταγραφές CCD. Μπορούν να μας στείλουν τις παρατηρήσεις ή και τα σχόλιά τους στο e-mail:
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.
Ενδεικτικά, μερικές φωτό από τη διεξαγωγή των παρατηρήσεων:
|
