Κύκνος - Cygnus
Ο Κύκνος είναι ένας αστερισμός που φιλοξενεί έναν τεράστιο αριθμό όμορφων αντικειμένων, όλων των ειδών. Γαλαξίες, σφαιρωτά και ανοιχτά σμήνη, πλανητικά, λαμπρά, σκοτεινά νεφελώματα, απομεινάρια υπερκαινοφανών, πανέμορφα διπλά-πολλαπλά συστήματα αστέρων, όλα αυτά τα είδη ουράνιων αντικειμένων βρίσκουν θαυμάσιους εκπροσώπους σε έναν καλοκαιρινό αστερισμό, που στην Ελλάδα έχουμε την τύχη να τον έχουμε κάθε καλοκαίρι σχεδόν στο ζενίθ κάθε τόπου. Αυτό δίνει την ευκαιρία και την χαρά στον παρατηρητή να μελετά τον Κύκνο σε πολύ ευνοικές και ξεκούραστες συνθήκες.
Με την παρουσίαση αυτή θα ήθελα να εκθέσω κάποια αντικείμενα του Κύκνου που σίγουρα δεν αποτελούν συνήθεις στόχους για την πλειοψηφία των οπτικών παρατηρητών, ωστόσο μου προκάλεσαν το αίσθημα του θαυμασμού μέσα από ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο 8 ιντσών.
Τα σκοτεινά νεφελώματα είναι νέφη αερίων και σκόνης τόσο πυκνά, που είναι αδιαφανή. Η παρουσία τους γίνεται αντιληπτή, όταν βρεθούν ανάμεσα στον παρατηρητή και σε κάποιο λαμπρό και διακριτό φόντο (πλούσιο αστρικό πεδίο ή λαμπρό νεφέλωμα). Όσο πιο πυκνό είναι το σκοτεινό νεφέλωμα και όσο πιο λαμπρό είναι το φόντο, τόσο πιο ευδιάκριτο γίνεται. Το Β363 είναι ένα εντυπωσιακό σκοτεινό νεφέλωμα. Βρίσκεται σε μια ούτως ή άλλως πλούσια αστρική περιοχή, αλλά εκείνα που το κάνουν ευδιάκριτο αλλά και πολύ όμορφο, είναι οι διαστάσεις του και το λαμπρό αστέρι που βρίσκεται στα νότιά του. Με προσοφθάλμιο 35 mm στο 8” f/6 τηλεσκόπιο, δεν χωρούσε ολόκληρο! Έπρεπε να κινήσουμε το σωλήνα για να το δούμε σε όλη του την έκταση!
Το B350 είναι πολύ μικρότερων διαστάσεων σκοτεινό νεφέλωμα, αλλά είναι και πολύ πυκνότερο του προηγούμενου. Είναι και αυτό πολύ ευδιάκριτο, τόσο λόγω του φόντου, όσο και λόγω πυκνότητας. Με προσοφθάλμιο 10mm διακρίνεται το στρογγυλό σχήμα του. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η αντίθεση του πραγματικού μαύρου, έναντι του «μαύρου» του ουρανού!
Αφήσαμε το ομορφότερο σκοτεινό νεφέλωμα της παρουσίασης για το τέλος. Το B351 μοιάζει σαν ένα κατάμαυρο ποτάμι που διασχίζει το αστρικό υπόβαθρο: Είναι μια μακριά, στενή κατάμαυρη λωρίδα που σίγουρα απαιτεί πολύ χαμηλή μεγέθυνση ώστε η αντίθεση και το πεδίο να αναδείξουν τα σπάνια χαρακτηριστικά του!
Τα νεφελώματα ανάκλασης αποτελούν είδος μιας ευρύτερης κατηγορίας νεφελωμάτων, των λαμπρών. Είναι και αυτά νέφη σκόνης και αερίων που βρίσκονται σε περιοχές στις οποίες δεν υπάρχου θερμά άστρα. Επομένως, τα λιγότερο θερμά άστρα που υπάρχουν στην κλειστή περιοχή του νεφελώματος ανάκλασης, δεν είναι ικανά να διεγείρουν το αέριο, ώστε να φωτοβολήσει, αλλά απλώς ρίχνουν το φως τους στο νεφέλωμα αυτό, με αποτέλεσμα να σκεδαστεί και να μετατραπεί σε ορατό αμυδρό μπλε φως. Αυτό το φως είναι που κάνει το νεφέλωμα ανάκλασης διακριτό. Το IC5076 είναι σίγουρα από τα πιο όμορφα αντικείμενα του Κύκνου. Είναι καταπληκτικό το πώς το νεφέλωμα αυτό ανακλά το φως του μεταβλητού αστεριού V2140, μόνο από την μία του πλευρά, την νοτιοδυτική. Αυτή η «ασυμμετρία» της κατανομής του φωτός, αλλά και η λαμπρότητα αυτού του νεφελώματος, δίνουν στο νεφέλωμα αυτό την ξεχωριστή ομορφιά του.
Στον Κύκνο υπάρχουν πάρα πολλά πλανητικά νεφελώματα. Είναι νέφη ιονισμένων αερίων που έχουν προκύψει από τον θάνατο αστέρων όμοιων με τον Ήλιο μας, έχοντας αφήσει «εκτεθειμένο» στη θέση του έναν πολύ πυκνό, θερμό και σχετικά μικρό πυρήνα, έναν λευκό νάνο. Το IC5117 είναι ένα πανεύκολο στη θέασή του πλανητικό, ακόμα και με 8ιντσο. Είναι οπτικού μεγέθους 11,5 και διαμέτρου 12” και στην ανατολική άκρη του βρίσκεται αστέρι 10 ου μεγέθους. Αυτό που σίγουρα προκαλεί εντύπωση είναι ότι όταν το φέρουμε στο κέντρο του πεδίου μας και δοκιμάσουμε να το κοιτάξουμε ευθεία, ΔΕΝ διακρίνεται καθόλου! Μόλις κοιτάξουμε το αστέρι στα ανατολικά του, το πλανητικό κάνει μια λαμπρή επανεμφάνιση!! Σίγουρα το αντικείμενο αυτό θα αποτελέσει «παιχνίδι» για τον παρατηρητή για πολλή ώρα!
Αντίστοιχης ευκολίας είναι και το πλανητικό NGC7026. Μεγέθους 10,9 και διαμέτρου 45”. Σηκώνει πολύ μεγέθυνση, ακόμα και 240Χ!! Τότε, φαίνεται και το σχεδόν τετράγωνο σχήμα του! Με φίλτρο ΟΙΙΙ αναδεικνύεται καλύτερα, με το φόντο σκοτεινότερο. Το NGC7027 είναι ακόμα πιο λαμπρό, 8,5 και διαμέτρου 55”. Αυτό και αν σηκώνει μεγέθυνση: 340X. Το NGC7048 είναι και αυτό αρκετά εύκολο, μεγέθους 12,1, αλλά είναι το μεγαλύτερο από τα παραπάνω: 61” διάμετρο! Σίγουρα δε σηκώνει μεγάλη μεγέθυνση, νομίζω ότι οι 120X είναι αρκετές, και με φίλτρο ΟΙΙΙ είναι πολύ όμορφο.
Κλείνουμε την παρουσίαση με ένα παράξενο πλανητικό, σίγουρα λίγο δυσκολότερο από τα υπόλοιπα, αλλά πολύ όμορφο. Το Campbell’s Hydrogen Star. Είναι μεγέθους 11,3 και διαμέτρου 35”. Η δυσκολία δεν είναι η θέασή του, αλλά η αναγνώρισή του. Είναι δύσκολο να αναγνωριστεί από τα υπόλοιπα άστρα του πεδίου, διότι απλά δεν ανταποκρίνεται σχεδόν καθόλου σε κανένα φίλτρο! Ούτε στο OIII, ούτε στο UHC. Τα χαρακτηριστικά που βοηθούν στην αναγνώριση είναι το απαλό πορτοκαλί του χρώμα, όπως επίσης ο μικρός δίσκος του που αναδεικνύεται σε μέσες και υψηλές μεγεθύνσεις (170Χ).
Με την παρουσίαση αυτή θα ήθελα να εκθέσω κάποια αντικείμενα του Κύκνου που σίγουρα δεν αποτελούν συνήθεις στόχους για την πλειοψηφία των οπτικών παρατηρητών, ωστόσο μου προκάλεσαν το αίσθημα του θαυμασμού μέσα από ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο 8 ιντσών.
Τα σκοτεινά νεφελώματα είναι νέφη αερίων και σκόνης τόσο πυκνά, που είναι αδιαφανή. Η παρουσία τους γίνεται αντιληπτή, όταν βρεθούν ανάμεσα στον παρατηρητή και σε κάποιο λαμπρό και διακριτό φόντο (πλούσιο αστρικό πεδίο ή λαμπρό νεφέλωμα). Όσο πιο πυκνό είναι το σκοτεινό νεφέλωμα και όσο πιο λαμπρό είναι το φόντο, τόσο πιο ευδιάκριτο γίνεται. Το Β363 είναι ένα εντυπωσιακό σκοτεινό νεφέλωμα. Βρίσκεται σε μια ούτως ή άλλως πλούσια αστρική περιοχή, αλλά εκείνα που το κάνουν ευδιάκριτο αλλά και πολύ όμορφο, είναι οι διαστάσεις του και το λαμπρό αστέρι που βρίσκεται στα νότιά του. Με προσοφθάλμιο 35 mm στο 8” f/6 τηλεσκόπιο, δεν χωρούσε ολόκληρο! Έπρεπε να κινήσουμε το σωλήνα για να το δούμε σε όλη του την έκταση!
Το B350 είναι πολύ μικρότερων διαστάσεων σκοτεινό νεφέλωμα, αλλά είναι και πολύ πυκνότερο του προηγούμενου. Είναι και αυτό πολύ ευδιάκριτο, τόσο λόγω του φόντου, όσο και λόγω πυκνότητας. Με προσοφθάλμιο 10mm διακρίνεται το στρογγυλό σχήμα του. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η αντίθεση του πραγματικού μαύρου, έναντι του «μαύρου» του ουρανού!
Αφήσαμε το ομορφότερο σκοτεινό νεφέλωμα της παρουσίασης για το τέλος. Το B351 μοιάζει σαν ένα κατάμαυρο ποτάμι που διασχίζει το αστρικό υπόβαθρο: Είναι μια μακριά, στενή κατάμαυρη λωρίδα που σίγουρα απαιτεί πολύ χαμηλή μεγέθυνση ώστε η αντίθεση και το πεδίο να αναδείξουν τα σπάνια χαρακτηριστικά του!
Τα νεφελώματα ανάκλασης αποτελούν είδος μιας ευρύτερης κατηγορίας νεφελωμάτων, των λαμπρών. Είναι και αυτά νέφη σκόνης και αερίων που βρίσκονται σε περιοχές στις οποίες δεν υπάρχου θερμά άστρα. Επομένως, τα λιγότερο θερμά άστρα που υπάρχουν στην κλειστή περιοχή του νεφελώματος ανάκλασης, δεν είναι ικανά να διεγείρουν το αέριο, ώστε να φωτοβολήσει, αλλά απλώς ρίχνουν το φως τους στο νεφέλωμα αυτό, με αποτέλεσμα να σκεδαστεί και να μετατραπεί σε ορατό αμυδρό μπλε φως. Αυτό το φως είναι που κάνει το νεφέλωμα ανάκλασης διακριτό. Το IC5076 είναι σίγουρα από τα πιο όμορφα αντικείμενα του Κύκνου. Είναι καταπληκτικό το πώς το νεφέλωμα αυτό ανακλά το φως του μεταβλητού αστεριού V2140, μόνο από την μία του πλευρά, την νοτιοδυτική. Αυτή η «ασυμμετρία» της κατανομής του φωτός, αλλά και η λαμπρότητα αυτού του νεφελώματος, δίνουν στο νεφέλωμα αυτό την ξεχωριστή ομορφιά του.
Στον Κύκνο υπάρχουν πάρα πολλά πλανητικά νεφελώματα. Είναι νέφη ιονισμένων αερίων που έχουν προκύψει από τον θάνατο αστέρων όμοιων με τον Ήλιο μας, έχοντας αφήσει «εκτεθειμένο» στη θέση του έναν πολύ πυκνό, θερμό και σχετικά μικρό πυρήνα, έναν λευκό νάνο. Το IC5117 είναι ένα πανεύκολο στη θέασή του πλανητικό, ακόμα και με 8ιντσο. Είναι οπτικού μεγέθους 11,5 και διαμέτρου 12” και στην ανατολική άκρη του βρίσκεται αστέρι 10 ου μεγέθους. Αυτό που σίγουρα προκαλεί εντύπωση είναι ότι όταν το φέρουμε στο κέντρο του πεδίου μας και δοκιμάσουμε να το κοιτάξουμε ευθεία, ΔΕΝ διακρίνεται καθόλου! Μόλις κοιτάξουμε το αστέρι στα ανατολικά του, το πλανητικό κάνει μια λαμπρή επανεμφάνιση!! Σίγουρα το αντικείμενο αυτό θα αποτελέσει «παιχνίδι» για τον παρατηρητή για πολλή ώρα!
Αντίστοιχης ευκολίας είναι και το πλανητικό NGC7026. Μεγέθους 10,9 και διαμέτρου 45”. Σηκώνει πολύ μεγέθυνση, ακόμα και 240Χ!! Τότε, φαίνεται και το σχεδόν τετράγωνο σχήμα του! Με φίλτρο ΟΙΙΙ αναδεικνύεται καλύτερα, με το φόντο σκοτεινότερο. Το NGC7027 είναι ακόμα πιο λαμπρό, 8,5 και διαμέτρου 55”. Αυτό και αν σηκώνει μεγέθυνση: 340X. Το NGC7048 είναι και αυτό αρκετά εύκολο, μεγέθους 12,1, αλλά είναι το μεγαλύτερο από τα παραπάνω: 61” διάμετρο! Σίγουρα δε σηκώνει μεγάλη μεγέθυνση, νομίζω ότι οι 120X είναι αρκετές, και με φίλτρο ΟΙΙΙ είναι πολύ όμορφο.
Κλείνουμε την παρουσίαση με ένα παράξενο πλανητικό, σίγουρα λίγο δυσκολότερο από τα υπόλοιπα, αλλά πολύ όμορφο. Το Campbell’s Hydrogen Star. Είναι μεγέθους 11,3 και διαμέτρου 35”. Η δυσκολία δεν είναι η θέασή του, αλλά η αναγνώρισή του. Είναι δύσκολο να αναγνωριστεί από τα υπόλοιπα άστρα του πεδίου, διότι απλά δεν ανταποκρίνεται σχεδόν καθόλου σε κανένα φίλτρο! Ούτε στο OIII, ούτε στο UHC. Τα χαρακτηριστικά που βοηθούν στην αναγνώριση είναι το απαλό πορτοκαλί του χρώμα, όπως επίσης ο μικρός δίσκος του που αναδεικνύεται σε μέσες και υψηλές μεγεθύνσεις (170Χ).
Δημήτρης Καπετανάκης